Psikiyatri tanı kriterleri el kitapçığına (DSM 5) göre travma ölüm, ölüm tehlikesi, ağır yaralanma veya cinsel şiddet gibi durumları yaşamakla oluşabilir. Bizzat yaşamanın veya benzer tehditlere maruz kalmanın yanı sıra bu tarz olayların başkasının başına geldiğine tanık olmak, bir yakınının travmatik olaylar yaşadığını öğrenmek veya travmatik olayların detaylarına farklı kanallarla maruz kalmak da travma oluşturabilir.

Ancak bu tanım travmatik etkisi olan bazı olayların yaşamı tehdit etme tanımına uymadığı için eksik kalmakla eleştirilmektedir. Genel itibariyle kişinin kısa süreli de olsa baş etme kapasitesini aşan ve uzun süreli psikolojik sonuçlar oluşturan olumsuzluklar travmatik olaylar olarak tanımlanabilir.

Travma sonrasında travmaya özgü belli başlı psikolojik rahatsızlıklar oluşabilir. Bunların başında Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) gelir. Travmatik tecrübelerin ardından TSSB’nin yanısıra Akut Stres Bozukluğu (ASB) ve Belirgin Stres Kaynakları olan Kısa Süreli Psikotik Bozukluk da (BSKKSPB) görülebilir. ASB ve BSKKSP’de travmatik olayın ardından bir ay geçtikten sonra semptomların ortadan kalkması beklenir. Ancak TSSB kişileri daha uzun süreli mağdur eder. TSSB’nin temel birtakım semptomları vardır. Travmatik olayın ani bir şekilde yeniden anımsanması veya tekrar tekrar rüyalarda yaşantılanması, kişiyi bulunduğu an veya durumdan koparan disosiyatif tepkiler vermesi, travmatik olayı hatırlatan yerlere, nesnelere veya faaliyetlere karşı kaçınma belirtileri, her an bir tehlikeyle burun buruna kalınmışçasına aşırı uyarılma durumu, duygu durumunda veya bilişlerde olumsuz birtakım değişiklikler en temel semptomlardandır. Bu semptomların yanı sıra yaşanan sıkıntı mesleki, sosyal veya diğer önemli alanlarda kişinin işlevselliğini kaybetmesine de sebep olabilir. Tedavi edilmeyen TSSB’ye ağır depresyon, anksiyete, disosiyatif bozukluklar, madde ve alkol bağımlılığı gibi psikopatolojilerin de eşlik ettiği görülebilmektedir.

 

 

TSSB Tedavisi

TSSB başarıyla tedavi edilebilen bir bozukluktur. Bazı durumlarda sadece psikoterapi yeterli olurken, bazı durumlarda psikoterapi süreci ilaç tedavisiyle desteklenmektedir. Psikoterapide TSSB için en çok kullanılan yaklaşımlardan biri Bilişsel Davranışçı Terapi’dir. Bilişsel Davranışçı Terapi Ekolü terapi sürecinde travmatik belleğin doğasıyla, TSSB geliştirmiş kişilerin bilişleriyle ve davranışsal birtakım müdahalelerle çalışır.

TSSB tedavisinde sık kullanılan diğer bir terapi yöntemi de Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşlemlemedir, bu terapi yaklaşımı İngilizce isminin kısaltmasıyla (EMDR) bilinmektedir. EMDR yaklaşımında travmatik anıyla ilişkili duygu, düşünce ve imgelerin işlenip travmatik tecrübelere karşı bir duyarsızlaştırma gerçekleşmesi ve travmatik olaylara karşı verilen yoğun duygusal tepkilerin azalması beklenmektedir.

 

Dr. Burcu Uysal

Psikoloji lisans eğitimimi ve akabinde 2010 yılında yüksek lisansımı Avusturya’da Viyana Üniversitesi’nde klinik psikoloji ve çocuk-ergen psikolojisi alanlarında tamamladım.